Prawdopodobnie w połowie X w. na terenach obecnej Suwalszczyzny, Mazur Wschodnich i Litwy Zaniemeńskiej powstają pierwsze struktury osadnicze związane z działalnością grupy wojowników pod przywództwem znanego z Kroniki Nestora Jatviaga. Zostają one mocno osłabione lub częściowo zniszczone przez najazdy władców Rusi pod koniec X i w 1. poł. XI w. Po krótkiej przerwie prawdopodobnie na skutek dosiedlenia z terenów letto-litewskich następuje odbudowa dawnych ośrodków osadniczych i wzniesione zostają nowe. W XII i XIII w. źródła historyczne notują wzrost aktywności militarnej Jaćwingów wobec chrześcijańskich sąsiadów. Jednocześnie następuje rozwój struktur społecznych i terytorialnych oraz ośrodków władzy. Pod koniec XIII w. ruskie, polskie i krzyżackie działania wojenne przerywają proces, który mógł doprowadzić Jaćwież wzorem sąsiedniej Litwy do powstania własnej scentralizowanej organizacji państwowej.