Po II wojnie światowej archeologia na tzw. Ziemiach Odzyskanych znalazła się w dramatycznej sytuacji. Wiele zabytków zaginęło lub uległo zniszczeniu, część muzeów została zburzona, a brak wykwalifikowanej kadry utrudniał ochronę dziedzictwa kulturowego. Kluczową rolę w odbudowie archeologii, zwłaszcza w regionie włączonym tymczasowo do województwa poznańskiego, odegrał ośrodek naukowy w Poznaniu pod kierownictwem Józefa Kostrzewskiego. Referat skupia się na trzech głównych obszarach działalności tego ośrodka: ratowaniu i zabezpieczaniu zabytków, prowadzeniu badań naukowych oraz popularyzacji archeologii wśród lokalnych społeczności. Analiza, oparta głównie na archiwaliach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, uwzględnia aspekty organizacyjne, finansowe oraz polityczno-ideologiczne, które wpływały na zakres i realizację działań we wczesnym okresie powojennym.