Zanim Santok stał się grodem określanym jako „strażnica i klucz królestwa” był dobrze prosperującym ośrodkiem, który zapoczątkowało osiedle założone w pradolinie u zbiegu rzek przez społeczność uczestniczącą w procesie wymiany. Źródła archeologiczne wskazują na interakcje pomiędzy strefą bałtycką, a dorzeczem Odry i przepływ dóbr szlakiem Warta-Noteć już w VIII wieku. W ciągu stulecia pozornie peryferyjny obszar został przekształcony w miejsce o dużym znaczeniu i potencjale, zintegrowany z odległymi terytoriami, jako węzłowy punkt w siatce połączeń wodnych. Pod koniec IX wieku osiedle otoczono wałami. Topografia grodu zmieniała się i pod koniec X wieku powstał wieloczłonowy kompleks grodowy. Potrzeba przejęcia kontroli nad węzłem komunikacyjnym o utrwalonym znaczeniu w sieci wymiany i przepływu dóbr było powodem włączenia Santoka w struktury organizowanego państwa Piastów. W pierwszej ćwierci XI wieku był ośrodkiem wielofunkcyjnym w systemie grodów państwowych, o utrwalonej pozycji.

Grody to jedne z bardziej charakterystycznych obiektów w krajobrazie. Przypisywana jest im wyjątkowa pozycja w porządku struktur osadniczych oraz specjalne znaczenia społeczne. Budowane przez lokalne społeczności stanowiły wyraz ich tożsamości oraz identyfikowania się z uzgodnionymi wzorcami kulturowymi, ale także kształtowały relacje społeczne wzmacniając przynależność grupową. Mimo interregionalnego podobieństwa form i konstrukcji, kontekst w jakim powstawały był zróżnicowany, a ich funkcja podlegała zmianom. Niektóre z tych ośrodków były obdarzone na tyle silnymi konotacjami symbolicznymi, że przez kilkaset lat pełniły rolę punktu centralnego, swoistego genius loci, jednoczącego społeczności zamieszkające dany obszar. Inne grody funkcjonowały krótko i tradycja miejsca nie zdążyła się utrwalić w pamięci wspólnoty. Ilustracją wspomnianych zjawisk mogą być grody budowane we wczesnym średniowieczu na terytorium nad dolną Wartą i Notecią.