Pod koniec okresu plemiennego, do poł. X w. okolice Sandomierza stanowiące północno-zachodnią rubież obszaru pomiędzy Wisłą a wschodnią granicą Gór Świętokrzyskich, funkcjonowały poza zasięgiem zainteresowania formujących się struktur wczesnopaństwowych w Wielkopolsce, na Rusi, czy w południowej Małopolsce. Sytuacja ta ulega radykalnej zmianie na przełomie X i XI w., kiedy tereny te stają się ważną częścią zakresu terytorialnego monarchii wczesnopiastowskiej, pozwalając na strategiczną kontrolę kierunków ekspansji politycznej i gospodarczej: pomiędzy Wielkopolską a Ziemią Krakowską, wybrzeżem Bałtyku a południem, Europą łacińską a Rusią. Sandomierz urasta wówczas do rangi jednego z głównych ośrodków państwa – sedes regni principales, umożliwiającego ekspansję ku wschodowi i południu. W XI-XII w. stanowi kolejno: ośrodek prowincji wczesnopiastowskiej, w XII w. ośrodek kasztelanii i siedzibę jednego z archidiakonatów diecezji krakowskiej, a w XII-XIII w. stolicę księstwa dzielnicowego.