VIII KONGRES MEDIEWISTÓW POLSKICH - GNIEZNO 2025
Lista referatów
„Ziemie macierzyste polski” Zygmunta Wojciechowskiego - środowiskowe źródła koncepcji
Opracowana przez Zygmunta Wojciechowskiego w okresie przedwojennym koncepcja „ziem macierzystych Polski” swoją główną rolę odegrała po II wojnie światowej, gdy z jednej strony znalazła realizację w granicach PRL, z drugiej zaś stanowiła punkt wyjściowy dla działalności Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Referat posłuży jednak zarysowaniu społeczno-politycznych źródeł koncepcji Wojciechowskiego, związanych z jego działalnością polityczną przed wojną – najpierw w Obozie Wielkiej Polski, następnie zaś Związku Młodych Narodowców. Poglądy uczonego przedstawione zostaną na tle ówczesnego programu zachodniego i polityki historycznej obozu narodowego, ze szczególnym uwzględnieniem w nim dwóch zagadnień. Po pierwsze dyskusji toczonej z nauką niemiecką o etnohistoryczną przynależność Wielkopolski do ziem polskich, po drugie tzw. politykę piastowską, budowaną w opozycji do (uznawanej za jagiellońską) politykę wewnętrzną i zewnętrzną sanacji.
Czy tylko „ozdoby Danii”? Kobiety w historiozoficznej koncepcji Swena Aggesena
Referat poświęcony będzie historiozofii Swena Aggesena, duńskiego kronikarza, piszącego w ostatnim dwudziestoleciu XII w. Jak się okazuje, elementem szczególnie ważnym dla konceptualizacji przeszłości przez kronikarza, a zarazem wyłożenia swoich poglądów na zachodzące we współczesnej mu Danii zmiany polityczne, są kobiety. I choć pisze „męską historię”, historię królów, to jednak rolę zworników całej opowieści, a więc i przeszłości Danii z jej współczesnością, stanowią kobiety – głównie królowe, ale w jednym przypadku także anonimowe Dunki. Podczas swojego wystąpienia zarysuję specyfikę wykładu Swena i samych postaci kobiecych na kartach jego dzieła, przedstawiając rolę jaką pełnią w jego wykładzie dziejów ojczystych. Zastanowię się także nad powodami tak szczególnej roli kobiet w jego opowieści zestawiając do ze współczesnymi mu kronikarzami ze Skandynawii, Anglii i Europy Środkowej – a zatem obszarów kulturowo najbliższych autorowi.
Mistrz Wincenty i Swen Aggesen - dwa antyimperialne mity wspólnoty (XII/XIII w.)
Antyniemiecka wymowa kroniki Mistrza Wincentego już w średniowieczu zwróciła uwagę „badaczy”, czyli pierwszych interpretatorów jego dzieła. A choć kronika współczesnego mu Duńczyka, Swena Aggesena pozostawała w epoce niezauważona, to jednak już XIX-wieczni uczeni przydali jej analogiczne cechy, także nazywając ją dziełem antyniemieckim. Wychodząc z tych założeń, w swym referacie pragnę zestawić ze sobą te dwa – w moim przekonaniu niezwykle sobie bliskie – teksty historyczne, zastanawiając się jaka jest, z punktu widzenia całości wykładów, faktyczna rola wątków antyniemieckich. Jestem bowiem przekonany, że znacząco wykracza ona poza sprawy czysto etniczne, tworząc raczej antynomię ideową, osadzoną w patriotycznie uwarunkowanej historiozofii. Interesującą o tyle, że w ówczesnej literaturze historycznej obecną w swym specyficznym kontekście tylko u dwóch wspomnianych kronikarzy. Jaka była między nimi relacja? W referacie nie sposób będzie uciec od tego zasadniczego pytania.
Fabularyzacja „Danevirke” w średniowieczu na tle podobnych przykładów z obszaru Europy Północnej i Środkowej
Głównym przedmiotem rozważań będą opowieści o powstaniu „Danevirke” czyli duńskich umocnień granicznych umiejscowionych na południu Jutlandii. Referat ogniskować się będzie wokół trzech zasadniczych przekazów – duńskich kronik Svena Aggesena oraz Saxo Gramatyka, a także islandzkiej Knytlinga sagi. W kontekście Danevirke uzupełnią je relacje źródeł niemieckich, przede wszystkim Widukinda i Adama z Bremy. W ramach komparatystyki przywołane zaś zostaną inne opowieści materializujące przeszłość w jej zachowanych i opisywanych reliktach. Tak jak zaznaczyłem w tytule – będę się ograniczał do Europy Północnej i Środkowej. W referacie pragnę skupić się na specyfice opowieści koncentrujących się wokół „Danevirke”, osadzając je zarazem w mechanizmie fabularyzacji przestrzeni w oparciu o relikty przeszłości. W tym ostatnim kontekście pragnę także podjąć krytyczną refleksję nad użytecznością kategorii wypracowanych w ramach, z pozoru narzucającej się, Teorii Aktora Sieci.
Endecki mit Bolesława Chrobrego
Referat posłuży przedstawieniu fragmentu powstającej książki o polskiej pamięci kulturowej o królu Bolesławie Chrobrym. Zarysuję problem recepcji postaci przez polski ruch narodowy w okresie dwudziestolecia międzywojennego i w czasie II wojny światowej. W pierwszej kolejności zarysuję obchody 900-lecia koronacji królewskiej 1925 r., pokazując, że zorganizowała je właśnie endecja i że stanowiły one asumpt do rozwoju popularności pierwszego polskiego króla w tym środowisku. Tu nie zabraknie także wątku Zjazdu Historyków w Poznaniu w 1925 r. Następnie opowiem o genezie tzw. „Mieczyka Chrobrego”, czyli symbolu Obozu Wielkiej Polski i innych organizacji nacjonalistycznych. A także wspomnę o innych, związanych z Chrobrym, elementach estetycznego sztafażu polskiego nacjonalizmu w latach 30. W dalszej kolejności zaś zarysuję polityczne koncepcje narodowców, w które wpisywali oni mit Bolesława Chrobrego, pokazując ich historyczny rozwój.
