Referat analizuje zmiany w sposobie przedstawiania panowania dwóch pierwszych historycznych władców Polski - Mieszka I i Bolesława Chrobrego - w polskich podręcznikach historycznych XIX i XX wieków. Analiza uwzględnia wpływ zmieniających się uwarunkowań politycznych oraz wyników badań historycznych na zmiany w treści podręczników, zachodzące wraz z upływem czasu. Istnienie w XIX i początkach XX wieku odmiennych możliwości edukacyjnych i odmiennej strategii działania instytucjonalnej cenzury państw zaborczych. Likwidację formalnej cenzury zaborczej po I wojnie światowej. Jędrzejowiczowską reformę oświatową ze schyłkowego okresu II Rzeczpospolitej. Zmiany wynikające w tym zakresie z przejęcia przez komunistów pełnej kontroli nad systemem edukacyjnym i rynkiem wydawniczym począwszy od 1948 roku (po zakończeniu okresu przejściowego z lat 1945-1947) i wpływ doświadczeń wojennych. Efekt likwidacji cenzury instytucjonalnej i pluralizacji rynku wydawniczego po 1990 roku.

Analiza najstarszych zachowanych roczników polskich, m.in. Rocznika Dawnego, Rocznika Kapituły Krakowskiej oraz Rocznika Kamienieckiego pozwala nam rekonstruować kształtowanie się pamięci o pierwszych Piastach w najstarszych rocznikach polskich a także wizerunek władcy z czasów pierwszych władców tej dynastii zawarty w zaginionym archetypie polskiego rocznikarstwa, mianowicie w tzw. Annales Regni Poloniae deperditi (ARPd). Badanie zachowanych przekazów sugeruje, że w ARPd zachowała się najprawdopodobniej około połowa zapisek rocznikarskich dotyczących Mieszka I oraz Bolesław Chrobrego zawartych w polskiej tradycji rocznikarskiej. Próba rekonstrukcji zapisek o Bolesławie Chrobrym w ARPd pokazuje również, że koncentrują się one na ostatnich latach jego panowania, co sugeruje, że ARPd powstało najpóźniej w drugiej dekadzie XI wieku.

W narracji historycznej stosujemy wiele pojęć i metafor, mających ułatwić rozumienie i objaśnienie przeszłości. Jedną z zakorzenionych w polskiej historiografii jest idea piastowska, będąca swoistą metaforą narracyjną. Funkcjonuje ona jako element szerszej narracji, będącej pochwałą rodzimości – poczynając od idei słowiańskiej, przez ideę piastowską, dochodząc do polskości. Koncepcja Polski piastowskiej zaczęła pełnić istotną rolę w pracach historyków w XIX wieku, choć już wcześniej funkcjonowała w piśmiennictwie historycznym. Istotną rolę w jej budowaniu pełnili tacy historycy jak O. Balzer, Z. Wojciechowski czy W. Semkowicz. Budowanie tożsamości narodowej w oparciu o ideę piastowską przybrało postać oficjalnej polityki historycznej państwa polskiego po 1945 roku. Przyłączony do Polski wówczas Śląsk stał się przedmiotem badań wielu historyków, którzy podkreślali nie tylko pierwotną „słowiańskość” tego regionu, ale także znaczenie przynależności do Polski piastowskiej.

Prace archeologiczne są kosztowne i o ich zakresie w dużej mierze decydują władze państwowe jako te, które są w stanie sfinansować ich realizację. Dobrym przykładem tzw. badania milenijne, które – abstrahując od motywów naukowców – były formą legitymizacji rządów komunistycznych nad Wisłą, które wspierając udowadnianie „odwiecznej” polskości Śląska / Pomorza budowały swój wizerunek prawowitych spadkobierców Bolesława Chrobrego. Specyficzna sytuacja panowała na wschodnich peryferiach PRL, które z trudem można uznać za część Polski Pierwszych Piastów. Tutaj budowanie strategii narracyjnej było utrudnione przez dominację polityczną ZSRR, pamięć o konflikcie polsko-ukraińskim ale i mizerią finansową. Po 1989 r. obserwujemy dynamiczny rozwój badań w tej części Polski (m.in. Chełm, Grody Czerwieńskie), jednak pytanie o to czy jest to ziemia Piastów czy może Rurykowiczów nadal jest istotne – zwłaszcza z perspektywy władz samorządowych i zwłaszcza w związku z rosyjską napaścią na Ukrainę.

Pierwszy wizerunek Bolesława Chrobrego pojawia się w sztuce romańskiej dopiero w XII w. na gnieźnieńskich drzwiach brązowych – i tutaj od razu trzykrotnie. Dosyć rzadko spotykamy przedstawienia króla w średniowiecznym malarstwie tablicowym. Osobnym tematem jest przedstawienie Chrobrego na jego średniowiecznym nagrobku – o ile jesteśmy w stanie rekonstruować tę niezachowaną tumbę. Nowożytne wizerunki króla zawiera m. in. wydana w 1519 roku Chronica Polonorum Macieja z Miechowa (Miechowity) oraz Kronika Polska Marcina i Joachima Bielskich, portrety na których wzorował się rzeźbiarz jego popiersia na bramie zamku piastowskiego w Brzegu, a być może i na warszawskim pałacu hetmana Stanisława Chomętowskiego (później wmontowany w fasadę biblioteki publiczna braci Andrzeja i Józefa Załuskich). Z okresu panowania ostatniego przedrozbiorowego władcy Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego zachował się cykl portretów władców, w tym Chrobrego, Gabinetu Marmurowego pędzla Marcello Bacciarellego. 
Przywołanie wizerunków Chrobrego służy nie tylko faktografii, ale i refleksji na temat stopnia jego popularności w średniowieczu i czasach nowożytnych oraz refleksji , które z tych przedstawień stało się konstytuujące (wybór pozy, atrybutu) dla całej klasyki polskiego malarstwa historycznego XIX w., w tym dla Jana Matejki czy Piotra Michałowskiego.