Zanim Santok stał się grodem określanym jako „strażnica i klucz królestwa” był dobrze prosperującym ośrodkiem, który zapoczątkowało osiedle założone w pradolinie u zbiegu rzek przez społeczność uczestniczącą w procesie wymiany. Źródła archeologiczne wskazują na interakcje pomiędzy strefą bałtycką, a dorzeczem Odry i przepływ dóbr szlakiem Warta-Noteć już w VIII wieku. W ciągu stulecia pozornie peryferyjny obszar został przekształcony w miejsce o dużym znaczeniu i potencjale, zintegrowany z odległymi terytoriami, jako węzłowy punkt w siatce połączeń wodnych. Pod koniec IX wieku osiedle otoczono wałami. Topografia grodu zmieniała się i pod koniec X wieku powstał wieloczłonowy kompleks grodowy. Potrzeba przejęcia kontroli nad węzłem komunikacyjnym o utrwalonym znaczeniu w sieci wymiany i przepływu dóbr było powodem włączenia Santoka w struktury organizowanego państwa Piastów. W pierwszej ćwierci XI wieku był ośrodkiem wielofunkcyjnym w systemie grodów państwowych, o utrwalonej pozycji.
