27. Sposoby manifestacji władzy świeckiej i kościelnej w źródłach średniowiecznych
Celem proponowanej sekcji będzie prezentacja wyników prowadzonych przez referentów i referentki badań nad sposobami i strategiami prezentacji swojej władzy przez królów, książąt, biskupów, opatów czy rady miast w treściach wystawianych przez te osoby i instytucje dokumentów, na reprezentujących ich obrazach na pieczęciach i monetach czy używanych przez nich herbach w średniowieczu. Warsztat badawczy tak nakreślonego zasobu źródeł nieodzownie wiąże się z zastosowaniem dyscyplin określanych mianem „nauk pomocniczych historii”, jak np. dyplomatyka, sfragistyka czy heraldyka. Zachęcamy jednak, aby nie zamykać się jedynie w ich „klasycznym” kanonie i do wspomnianego problemu podejść bardziej interdyscyplinarnie, rozpatrując go przykładowo w kontekście zagadnienia komunikacji w średniowieczu. Do udziału w sekcji zapraszamy zatem również historyków sztuki i architektury, kodykologów, archeologów oraz muzykologów. Liczymy, że tak szerokie podejście rzuci nowe światło na omawiane zagadnienie i odkryje nieznane dotąd aspekty manifestacji władzy świeckiej i kościelnej w średniowiecznych źródłach.
27. Ways of manifesting secular and ecclesiastical power in medieval sources
The aim of the proposed section will be to present the results of research conducted by the speakers on the ways and strategies of presenting their power by kings, princes, bishops, abbots and city councils in the content of documents issued by these people and institutions, in images representing them on seals and coins or used by them coats of arms in the Middle Ages. The research workshop on such a set of sources necessarily involves the use of disciplines referred to as "auxiliary sciences of history", such as diplomatics, sphragistics or heraldry. However, we encourage you not to limit yourself only to their "classical" canon and to approach the above-mentioned problem in a more interdisciplinary way, considering it, for example, in the context of the issue of communication in the Middle Ages. We also invite historians of art and architecture, codicologists, archaeologists and musicologists to participate in the section. We hope that such a broad approach will shed new light on the discussed issue and discover previously unknown aspects of the manifestation of secular and ecclesiastical power in medieval sources.
Urzędnicy miejscy pełnili funkcje publiczne i mieli tego świadomość. Szczególnie przejawiało się to w miastach królewskich, gdzie urzędnicy mieli poczucie, że stanowią niejako przedłużenie władzy monarszej - ramię królewskie. Na przykładzie wybranych miast polskich podjęta zostanie próba prześledzenia jaką terminologię i jakie środki wyrazu stosowano w dla podkreślenia wagi urzędów i zakresu ich kompetencji.
Pozycja księżnych, przełożonych klasztorów i przedstawicielek warstwy rycerskiej w świetle formuł dokumentów oraz pieczęci (k.XII-pocz. XIV w.). Od manifestacji władzy po bezimienne wzmianki
Celem wystąpienia jest przedstawienie sposobów określania kobiet w dokumentach wystawianych na ziemiach piastowskich i we władztwie Gryfitów w okresie od końca XII do początku XIV w. Zagadnienie to zostanie zaprezentowane zarówno w odniesieniu do kobiet należących do panującej dynastii, jak i przełożonych klasztorów oraz zakonnic, a także występujących w źródłach przedstawicielek warstwy rycerskiej. Przywołana tytulatura, szczególne w dokumentach księżnych i przełożonych klasztorów, wskazuje pośrednio, czy i jak wykonywane funkcje mogły zmieniać pozycję kobiety w patriarchalnym społeczeństwie. Kolejne zagadnienie dotyczy kwestii dotyczącej używane pieczęci przez kobiety. Zwrócona zostanie także uwaga na listy świadków. Dokumenty przynoszą też informacje o akcjach prawnych, które były udziałem kobiet z warstwy rycerskiej: zawierają one charakterystyczne określenia używane w odniesieniu do konkretnych kobiet, bądź też w określony sposób traktowane są kobiety w dokumentach.
… salvifice Crucis signum per tuam provinciam ante te facias buiulairi. Symbole władzy arcybiskupów gnieźnieńskich w późnym średniowieczu.
Przywołany w tytule referatu krzyż metropolitarny jako symbol zwierzchnictwa nad gnieźnieńską prowincją kościelną jest ważnym elementem ikonograficznym arcybiskupich przedstawień napieczętnych. Metropolici gnieźnieńscy kontynuowali, upowszechniony od XIII wieku zwyczaj noszenia krzyża przed nimi w czasie procesji i innych uroczystości. Wśród dworzan odnajdujemy osoby, które pełniły funkcję crucifera, czyli nosiły krzyż przed arcybiskupem. Krzyż pojawia się również na nagrobkach arcybiskupich, tablicach fundacyjnych, a nawet kaflach piecowych czy jako element kompozycyjny inicjału w dokumencie arcybiskupim. Obok krzyża, w późnośredniowiecznych źródłach odnaleźć można także inne symbole władzy arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów (np. mitra, paliusz, pieczęć), które zostaną omówione w referacie.
Invictissimus dux Polonorum. Źródłowe ślady strategii wizerunkowej Władysława I Hermana
Wystąpienie podejmuje problem możliwości rekonstrukcji, w oparciu o dostępne źródła z różnych kategorii, działań władcy pełnośredniowiecznego dotyczących kreowania własnego wizerunku, z uwzględnieniem podstawowej kwestii, tzn. adekwatności użycia w stosunku do średniowiecza współczesnych pojęć takich, jak „strategia wizerunkowa”, „kreowanie wizerunku” itp. Wskazane zagadnienia zostaną zanalizowane na przykładzie księcia Polski Władysława I Hermana. Omówione zostaną możliwe źródłowe ślady działań wizerunkowych władcy w źródłach pisanych, numizmatycznych, kodykologicznych i źródle sfragistycznym. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na trudności badawcze związane z analizą tych źródeł, a także na rozstrzygnięcie, w jakim stopniu trudności te są właściwe dla konkretnego przypadku Władysława Hermana, a na ile mają charakter bardziej ogólny. Podjęta też zostanie próba rekonstrukcji „strategii wizerunkowej” Hermana w świetle zanalizowanych źródeł, a także oceny jej skuteczności.
Sposoby i formy manifestacji władzy księżnych i księżniczek z linii opolskiej
Celem wystąpienia jest pokazanie w jaki sposób księżniczki i księżne górnośląskie (wywodzące się z pierwotnej linii władców opolskich) manifestowały swą władzę. Wykorzystane zostaną pieczęcie władczyń, ich tytulatura w dokumentach, ale też i udział w polityce fundacyjnej, który był także sposobem manifestacji władzy.
Czyje prawo do władzy? Listy i manifesty narzędziem w sporze o Litwę w czasach Władysława Jagiełły
Kryzys w relacjach polsko-litewskich w ostatnich latach panowania Władysława Jagiełły, wywołany koronacyjnymi dążeniami Witolda Kiejstutowicza a później działaniami Świdrygiełły na rzecz zerwania unii oraz na rzecz pełnej suwerenności Litwy skutkował m.in. prezentowaniem przez strony swoich racji na arenie międzynarodowej w wystąpieniach posłów na sejmie Rzeszy w Norymberdze, czy do Kurii Papieskiej, ale też w korespondencji krążącej między dworami władców, wystosowywanych manifestach i przygotowywanych przez uczonych consiliach. Użycie listów i manifestów jako narzędzia służącego do przedstawiania i propagowania prawa do władzy bardzo wyraźnie uwidoczniło się w czasie sporu między rodzonymi braćmi – Władysławem Jagiełłą i Świdrygiełłą. I nie chodziło o wzajemne przekonywanie, czy też uświadamianie samych stron konfliktu, ale nakreślenie swoich racji przed postronnymi. To w listach kierowanych do wielkiego mistrza krzyżackiego król Władysław II poruszał sprawę dziedzictwa władzy po ojcu, a władztwo litewsko-ruskie określał swoim dziedzictwem, a Wielkie Księstwo Litewskie nazywał swoim verum et legittimum patrimonium. Jego najmłodszy brat w podobny sposób bronił swojej władzy, odwołując się do jej podstaw. W manifeście witebskim z marca 1433 r. adresowanym do soboru bazylejskiego wierni Świdrygielle poddani zwracali uwagę przede wszystkim na zgodny wybór księcia za radą i wskazaniem Jagiełły, całkowicie pomijając kwestię praw dziedzicznych. Co więcej, w świetle oświadczenia ruskich poddanych księcia to właśnie dopiero prawomocna elekcja Świdrygiełły czyniła go verus heres. Jeden z listów zaprezentowany na soborze przez rzeczników Świdrygiełły, pełen przeinaczeń i oskarżeń pod adresem Jagiełły doprowadził do starcia adwokatów polskich i krzyżackich (a także Świdrygiełłowych). Wymiana listów, manifestów i consiliów oraz dyskusja toczona wokół podnoszonych w nich racji w sprawie prawa do sukcesji i władzy w monarchii jagiellońskiej kształtowała kulturę polityczną elit i ugruntowywała w niej rolę pism.
Pieczęcie księżnych piastowskich jako środek reprezentacji
Średniowieczne pieczęcie są ważnym środkiem reprezentacji władzy oraz składnikiem dawnych systemów komunikacji. Stanowią element zespołu znaków władzy. Badania nad ikonografią pieczęci książąt i królów z dynastii Piastów w pełni potwierdzają tę obserwację. Przyszedł czas by podobne pytania postawić w stosunku do pieczęcie księżnych piastowskich, które są z tego punktu widzenia niewspółmiernie mniej rozpoznane. Autor stara się ustalić, jakie gatunki pieczęci były używane przez księżne piastowskie oraz jakie treści były komunikowane za pośrednictwem wyobrażeń umieszczanych na pieczęciach. W jakim stopniu wyobrażenia na pieczęciach odzwierciedlały historyczne realia, a na ile kreowały je?
Referat wpisuje się w studia nad historią księżnych piastowskich, ich statusem, systemem wartości, aspiracjami, kulturą materialną i duchową (religijnością), widzianymi poprzez pryzmat ich pieczęci.
Kancelaryjny brudnopis czy reprezentacyjna księga? – kilka słów o wizualnych aspektach kopiariuszy
Wśród wielu niedostatków w refleksji nad kopiariuszami w polskiej historiografii można wskazać m.in. na brak dostatecznego zwrócenia uwagi na formę tych wciąż słabo rozpoznanych tworów kancelaryjnych. Termin „kopiariusz” może bowiem oznaczać całą masę różnorodnych typów przekazów od pojedynczych składek pergaminu po wielkie, bogato zdobione kodeksy. Na znaczenie wyglądu, „lay-outu” dokumentu w kontekście zwracała ostatnio uwagę Anna Adamska. W przypadku kopiariuszy problem daje się zauważyć na dwóch poziomach: organizacji przestrzeni pisarskiej oraz oprawy graficznej samej księgi, jak i odwzorowaniu cech graficznych danego dyplomu w ramach sporządzanego kartularza. Celem referatu będzie próba przyjrzeniu się na kilku przykładach tym dotychczas niedocenionym aspektom źródłoznawczym oraz przybliżenie reprezentacyjnych i ceremonialnych funkcji, jakie mogły pełnić niektóre kopiariusze w manifestacji władzy oraz tożsamości instytucjonalnej.
Manifestacja władzy biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbnej w świetle jego dokumentów
Okres pontyfikatu Henryka z Wierzbnej, przypadający na lata 1302-1319, to czas stabilizacji i umacniania władzy biskupiej w diecezji wrocławskiej po burzliwym konflikcie Tomasza II z Henrykiem IV Prawym, co widoczne jest m.in. w formowaniu się niezależnego księstwa biskupiego w ziemi nysko-otmuchowskiej. Procesy te wydają się mieć swoje odzwierciedlenie w wystawianych przez ordynariusza dokumentach, nie tylko w samej ich treści, ale również w cechach zewnętrznych. Celem referatu będzie zatem próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób dyplomy biskupa Henryka służyły manifestacji i komunikowaniu jego władzy. W tym celu przeanalizowane zostaną stosowane w dokumentach formuły dyplomatyczne (przede wszystkim intytulacja, datacja i testacja), elementy wizualne (np. inicjały, rodzaj pisma), ale także rozmiary kart pergaminowych czy wreszcie pieczęcie biskupie.
Konstruowanie władzy. Inspiracje symboliczne w średniowiecznej sfragistyce książąt śląskich jako narzędzie budowania prestiżu i przykład transferu kulturowego
Celem referatu będzie analiza symbolicznych inspiracji w średniowiecznej sfragistyce książąt śląskich, ze szczególnym uwzględnieniem ich roli jako narzędzia budowania prestiżu władzy oraz przykładu transferu kulturowego. Rozważania skoncentrują się na wybranych pieczęciach książęcych, powstałych jako świadomie konstruowane nośniki treści ideowych i politycznych, które służyły legitymizacji władzy oraz kreowaniu wizerunku władcy odpowiadającego jego potrzebom, ambicjom i aspiracjom. Główny nacisk położony zostanie na występujące w ich ikonografii zapożyczenia i adaptacje wzorców pochodzących z kręgu kultury zachodnioeuropejskiej. Szczegółowa analiza tych elementów pozwoli określić zarówno zakres, w jakim poszczególni władcy śląscy sięgali po zewnętrzne wzorce ikonograficzne i dostosowywali je do lokalnego kontekstu politycznego i kulturowego Śląska, jak i cele, którym miało służyć ich wykorzystanie.
Dlaczego Henryk jaworski został pochowany we Lwówku Śląskim? – o symbolach manifestacji władzy książąt Jawora i Świdnicy
Płyta nagrobna znajdująca się dziś w ratuszu we Lwówku Śląskim to jeden z najznakomitszych i najbardziej tajemniczych średniowiecznych zabytków sztuki sepulkralnej na Śląsku. Ukazana jest na niej para, mężczyzna i kobieta trzymający się za ręce w geście miłości małżeńskiej. Przez wiele lat zastanawiano się, kogo przedstawia to dzieło. Snuto różne przypuszczenia, lecz dziś zdaje się dominować pogląd, że płyta należała do Henryka jaworskiego (1312-1346) oraz jego małżonki Agnieszki, córki króla Czech Wacława II. Pogląd ten pozostaje jednak wciąż tylko przypuszczeniem. Prezentując sposoby manifestacji władzy związane z heraldyką i sfragistyką Henryka oraz jego najbliższej rodziny, w swym referacie przedstawię dowody świadczące o tym, że płyta należała właśnie do niego. Postaram się także odpowiedzieć na pytanie, dlaczego książę jaworski pochowany został we Lwówku.
