W ostatnich latach hipoteza postawiona przez Artura Kowalika, dotycząca mitycznej wyspy Bujan, wywarła realny wpływ na opracowanie przez Wojciecha Chudziaka i jego uczniów modelu interpretacyjnego tego typu stanowisk, wedle której miałyby być one miejscami realizującymi ideę „axis mundi”. Szczegółowa analiza kilku stanowisk, w oparciu ponadto o dane pochodzące ze źródeł pisanych, pozwala uargumentować pogląd, iż co najmniej w XI i XII wieku na niektórych wyspach jezior na obszarze Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej funkcjonowały miejsca kultu pogańskiego wraz ze świątyniami. Szczegółowa interpretacja niektórych depozytów składanych do wody przy brzegach, analiza wskaźników socjotopograficznych w obrębie ostrowów czy informacji przekazanych przez kronikarzy, pozwala na zaproponowanie modelu takich sanktuariów. Ponadto można dowieść, iż miejsca takie stanowiły swoiste punkty zaczepienia dla władców.
