11. Kobiety i władza w średniowieczu i wczesnej nowożytności (Europa Środkowa)
Sekcja dotyczy badań historycznych nad średniowiecznymi i wczesnonowożytnymi praktykami sprawowania władzy przez kobiety z różnych warstw społecznych i w różnych obszarach życia, takich jak przestrzeń domowa, religijna, gospodarcza, polityczna i publiczna. Celem rozważań jest analiza, w jaki sposób kobiety zdobywały władzę, jak z niej korzystały oraz jakie role odgrywały emocje w tych procesach. Prezentowane badania skupiają się na zrozumieniu mechanizmów, które umożliwiały kobietom wpływanie na decyzje i relacje społeczne, a także na ocenie trwałości i zmian w sposobach sprawowania władzy na przestrzeni czasu. Obszar geograficzny rozważań został zaś ograniczony do obszaru Europy Środkowej. Sugerowana tematyka referatów: 1. Królowa i przejawy monarchicznej władzy 2. Patronat i mecenat 3. Życie oraz interakcje dworskie 4. Moda, ubiór i władza 5. Klasztory jako ośrodki władzy religijnej, politycznej i ekonomicznej 6. Kobiety i kultura piśmiennicza 7. Kobiety z elit (szlachcianki, mieszczki) w życiu społeczno-politycznym
11. Women and Power in the Middle Ages and Early Modern Times (Central Europe)
The section is concerned with the historical study of medieval and early modern women's practices of power from different social strata and in different areas of life, such as domestic, religious, economic, political and public spaces. The aim of the discussion is to analyse how women gained power, how they exercised it and what roles emotions played in these processes. The research presented here focuses on understanding the mechanisms that enabled women to influence decisions and social relations, as well as assessing the sustainability and changes in the ways power was exercised over time. In turn, the geographical area of consideration has been limited to Central Europe. Suggested topics for the papers: 1. The queen and manifestations of monarchical power 2. Patronage 3. Court life and interactions 4. Fashion, dress and power 5. Monasteries as centres of religious, political and economic power 6 Women and scribal culture 7. Elite women (noblewomen, burghers) in socio-political life
Elżbieta Rakuszanka (ca 1436-1505) to jedna z najdłużej działających w orbicie korony władczyń polskich. Przez lata żyjąca w cieniu swego małżonka - króla, Habsburżanka nie wyciągała ręki po władzę, pozostając w prawie permanentnym stanie błogosłowianomym. Kiedy jej potomstwo zaczęło dorastać, królowa matka, a po śmierci Kazimierza Jagiellończyka królowa wdowa, chętnie i z dużym zaangażowaniem stanęła w grupie osób wpływowych i mających wiele do powiedzenia w zakresie tego, kto ma kierować polityką państwa, a także jak ma być ona prowadzona. W artykule przyjrzymy się jej relacjom zarówno z synami jak i córkami, by wskazać na elementy, o których samodzielnie, często efektywnie próbowała decydować, a tym samym podejmiemy próbę ukazania jej wpływu na zarząd państwami polskim i litewskim w drugiej połowie XV wieku.
2025-09-18 11:30-12:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Problem wpływu żon Władysława Jagiełły rozbija się najczęściej o postać Jadwigi Andegaweńskiej, która - w zależności od pracy, jest postrzegana jako prawie drugi król a przynajmniej osoba mająca realną władzę w państwie. Na tym tle pozostałe żony tego władcy wypadają nadzwyczaj blado. Czy jednak tak było naprawdę? Jaka była realna władza Jadwigi Andegaweńskiej? Czy pozostałe trzy żony: Anna Cylejska, Elżbieta Granowska, Zofia Holszańska za życia męża nic nie znaczyły? Wiadomo, że w przypadku tej ostatniej wdowieństwo dało jej pewną siłę polityczną, jak jednak wyglądało to za życia Jagiełły? Na te pytanie chciałabym odpowiedzieć w swoim referacie.
2025-09-18 10:00-10:30, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Śmierć była kluczowym momentem w życiu ludzi średniowiecza. Dla uprzywilejowanych i potężnych był to czas, w którym ustalano zasady dotyczące spadkobierców lub pobożnych darowizn. Ostatnie testamenty władców i ich małżonek stanowią ważną dokumentację, ujawniającą ich powiązania społeczne, rodzinne i patronackie, warunki finansowe i kulturę materialną. Jednakże dokumenty te nie zostały dotychczas poddane szerszym badaniom porównawczym. W przypadku królowych środkowoeuropejskich jest to prawdopodobnie wynikiem słabej dokumentacji źródłowej, gdyż z Czech i Węgier przetrwało zaledwie kilka testamentów (o ile w ogóle zostały spisane).
W artykule tym przeanalizowano niedawno odkryty testament Beatrycze z Neapolu (1457–1508), żony Macieja Korwina, rzucając światło na jej język, strategie i kontekst społeczny królowej. Ponadto zostanie on porównany z testamentami innych czeskich kobiet i mężczyzn królewskich (Elżbiety Rychencej, Jana Luksemburskiego, Zofii Bawarskiej, Elżbiety z Görlitz itd.)
2025-09-18 10:30-11:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Instytut Archeologii i Etnologii PAN Uniwersytet Warszawski
Podczas uczty żona króla Bolesława Chrobrego pogłaskała go po piersi i zapytała czy żałuje, że wydał surowy wyrok śmierci. Gdy jej mąż odpowiada, że tak – ta odpowiada, że schowała skazańców i dzięki temu przeżyli. Tak przynajmniej twierdzi Gall Anonim. Historię tę zaadaptował w "Rocznikach" późnośredniowieczny pisarz Jan Długosz, dokonał jednak zmian, które wskazują na zmiany w oczekiwaniach dotyczących wpływu kobiet na emocje mężów w późnośredniowiecznej Polsce w stosunku do XII wieku. Jak twierdzi sam Długosz, żona powinna łagodzić emocje męża, podaje jednak przede wszystkim przykłady, w których dzieje się odwrotnie. W referacie przedstawię w jaki sposób Długosz adaptuje i konstruuje opowieści na temat po pierwsze, wpływu kobiet na emocje mężów, a po drugie, o tym, jak regulują swoje własne odczucia. W badaniach przyjmuję perspektywę wspólnot emocjonalnych, według której w obrębie jednego społeczeństwa funkcjonuje wiele różnych zasad, według których odczuwa się i okazuje emocje.
2025-09-18 12:00-12:30, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu Rezerwat Archeologiczny Genius Loci
Choć tabula, czyli gry tablicowe były w średniowieczu niezwykle popularne, to rola kobiety w ówczesnym społeczeństwie jest analizowana z tej perspektywy sporadycznie. Dla dawnych elit gry to nie tylko forma rozrywki ale przede wszystkim manifestacja swojej pozycji oraz pole wdrażania różnych programów ideowych i edukacyjnych. Szczególne znaczenie posiadały szachy, w których różnorodny zakres użytkowanych bierek bywał tematem traktatów moralizatorskich i dzieł literackich. Powstały one jako instruktaż działań wojennych, gdzie figury odzwierciedlały struktury wojska hinduskiego - nie było w nich miejsca dla kobiety. Królowa wkracza na szachownicę po dotarciu gry do Europy i jest modyfikacją, która dokonała się tylko w strefie zachodniej kontynentu (Europa wschodnia do dziś posługuje się ściśle wojskową terminologią). W królowej szachowej i jej łacińskiej ewolucji zawarła się przemiana „cichej towarzyszki” w „szaloną kobietę”, a tym samym dokonał się nowożytny przełom w regułach gry.
2025-09-18 12:30-13:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Jednym z zespołów w Archiwum Diecezjalnym w Płocku są Acta Episcopalia. W księgach z lat od 1448 r. do 1776 r. znajdują się akta ustanowienia plebanów. Zachowane dokumenty umożliwiają poznanie ówczesnych i poprzednich właścicieli dóbr. Fundatorami kościołów na terenie diecezji płockiej oprócz: książąt mazowieckich, biskupów, były także osoby świeckie − właściciele dóbr. Biskupi płoccy erygując kościoły w zamian za ich uposażenie nadawali fundatorom i ich spadkobiercom prawo prezencji zwane także kolatorstwem lub patronatem. Kolator lub kolatorzy kościoła byli zobowiązani w ciągu kilku miesięcy przedstawić biskupowi kandydata na plebana. Dokumenty ustanowienia plebanów są świadectwem nie tylko ówczesnego stanu posiadania dóbr lecz także rozrastania się rodów lub ich wymierania a także dziedziczenia majętności przez kobiety, które wnosiły rodzinne dobra w inne domy. Kolator mógł z majątkiem przekazać prawo kolatorskie, albo zatrzymać je. Świadectwem tego są protokoły wizytacji parafii.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Niniejszy referat ponownie analizuje rolę królowej Bony Sforzy (1494–1557) jako aktywnej współwładczyni wczesnonowożytnej Polski, kwestionując tradycyjne pojęcia "queenship" = "królowość". Poprzez analizę korespondencji dyplomatycznej, reform administracyjnych i polityki gospodarczej podkreśla znaczącą rolę polityczną Bony u boku króla Zygmunta I. Badając jej stretegie polityczną, dyplomację i sojusze, zarządzanie terytorialne i innowacje gospodarcze i fiskalne, artykuł dąży do rekontekstualizacji pojęć dynastii i władzy, wnosząc nowe spojrzenie do debat na temat płci i rządów w Europie wczesnonowożytnej.
2025-09-18 16:30-17:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
W przypadku śmierci księcia mazowieckiego i małoletności jego następców władza i opieka zawsze były powierzane ich babce lub matce. Rządy opiekuńcze sprawowane były zgodnie z przyjętym zwyczajem, a akt regulujący pewne aspekty władzy mazowieckiej regentki wydany został dopiero w 1504 r. przez polskiego króla. W omawianym okresie regencja sprawowana była w Księstwie Mazowieckim 5 razy, co daje spory materiał do badań i pozwala na prześledzenie dynamiki zmian tej formy rządów. Wskazać możemy, jakie jej cechy były typowe i trwałe, a jakie ulegały zmianom m.in. pod wpływem nowych okoliczności politycznych. Przedmiotem wystąpienia będą rządy regencyjne analizowane przede wszystkim pod kątem charakteru i istoty tej władzy. Zasadnicza będzie zatem odpowiedź na pytanie, jakie księżna-regentka miała możliwości w rządzeniu państwem, a jakim podlegała ograniczeniom oraz w jakim stopniu zakres jej władzy pokrywał się z uprawnieniami przysługującymi panującemu księciu, a w jakim się od nich różnił.
2025-09-18 15:30-16:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Bona Sforza należy niewątpliwie do kluczowych postaci w dziejach Polski i Litwy w I poł. XVI w., na przełomie średniowiecza i wczesnej nowożytności. Poświęcono jej wiele miejsca w polskiej historiografii, ale skupiano się na ogólnokrajowym wymiarze działalności królowej, mniej zaś na lokalnym. Związki Bony z Podlasiem opisywali już Władysław Pociecha (1949-58), Jan Siedlecki (1989) i Zbigniew Romaniuk (2023), lecz dzięki szerszemu dostępowi do akt sądowych z tego terenu obecnie można pokusić się o uzupełnienie dotychczasowego stanu wiedzy. Królowa była żywo zainteresowana losem tego województwa, o czym świadczy m.in. jej rola w konflikcie miejscowej szlachty z Radziwiłłami (1522-1536) oraz z Olbrachtem Gasztołdem (1532-1533) czy utworzenie pod jej patronatem sądu grodzkiego w Brańsku (1535/1536). Dlatego prześledzenie wpływów Bony wśród szlacheckiej elity politycznej Podlasia od początku jej aktywnej polityki do wyjazdu do Włoch i śmierci jawi się jako interesujący problem badawczy.
2025-09-18 16:00-16:30, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Referat ma na celu wykazanie, że książę i król czeski Władysław II Przemyślida wybierał dla siebie małżonki, które mocniej niż inne żony przemyślidzkich władców, wspierały jego polityczne dążenia. Obie damy, Gertruda i Judyta były blisko spokrewnione z aktualnie panującym władcą Rzeszy, koneksje te były jednym z atutów polityki Władysława. Zarówno Gertruda, jak i Judyta manifestowały swoją pozycję nie tylko jako fundatorki klasztorów, ale również działały w sferze politycznej. Ponadto Judyta mocno działała na rzecz umocnienia władzy monarszej.
2025-09-18 09:30-10:00, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
Wyznaczana średniowiecznym kobietom rola społeczna z założenia nie uwzględniała ich aktywnego udziału we władzy i życiu politycznym, choć zawsze bywały władczynie zaprzeczające obowiązującym standardom. Czasem działały zakulisowo, czasem otwarcie sterowały polityką i sprawami wewnętrznymi. O sukcesji tronu mogła zadecydować matka, działając wbrew linii politycznej forsowanej przez małżonkę księcia, zawarcie pokoju negocjowała małżonka, aktywność małżonki decydować mogła o utrzymaniu tronu. W referacie zaprezentowane zostaną wybrane przedstawicielki rodu Przemyślidów (Wirpirk, Swatawa, Rycheza, Elżbieta Węgierska) oraz ich aktywność na ówczesnej politycznej scenie.
2025-09-18 09:00-09:30, Instytut Kultury Europejskiej UAM, 1.27
