20. 1025-1320 (1370) - Piastowska korona królewska: mity i rzeczywistość
Tysiąclecie koronacji Bolesława Chrobrego to doskonała okazja do podsumowania zmagań polskiej historiografii z piastowską koroną królewską. Od początku nowoczesnych badań historycznych na ziemiach polskich był to jeden z kluczowych problemów badawczych. Krótkotrwałość rządów pierwszych królów, dramatyczny kryzys zaraz po koronacji Bolesława Szczodrego, rozdrobnienie polityczne wieków XII i XIII oraz jednoczesne narodziny idei królewskiej, wreszcie trwałe powstanie Królestwa Polskiego w XIV wieku to w gruncie rzeczy główna oś dziejów politycznych piastowskiej Polski. Przez niemal dwieście lat studiów i badań to właśnie królewska godność powracała stale jako punkt odniesienia bardzo licznych i nieraz bardzo różnych analiz i studiów. Zagadnienie korony piastowskiej doczekało się także znaczących syntez, z monumentalnym dziełem Oswalda Balzera na czele. Warto więc zastanowić się co wynika z tego dorobku, co w takim razie wiemy o królestwie piastowskim, jak zmieniało się jego postrzeganie, zarówno w badaniach naukowych, jak i w średniowieczu, w czasach kiedy ważyły się losy tego królestwa. Próba nowego spojrzenia, a przede wszystkim dyskusji może przynieść bardzo ciekawe rezultaty.
20. 1025-1320 (1370) - The Piast Royal Crown: Myths and Reality
The thousandth anniversary of the coronation of Bolesław the Brave is an excellent opportunity to sum up the struggles of Polish historiography with the Piast royal crown. From the beginning of modern historical research in Polish lands, it has been one of the key research problems. The short duration of the rule of the first kings, the dramatic crisis immediately after the coronation of Bolesław the Generous, the political fragmentation of the 12th and 13th centuries and the simultaneous birth of the royal idea, and finally the permanent establishment of the Kingdom of Poland in the 14th century are in fact the main axis of the political history of Piast Poland. For almost two hundred years of studies and research, it was the royal dignity that constantly returned as a point of reference for very numerous and sometimes very different analyses and studies. The issue of the Piast crown has also been the subject of significant syntheses, with the monumental work of Oswald Balzer at the forefront. An attempt to take a new look at this rich baggage of Polish historiography, and above all, a discussion, can yield very interesting results.
Referat jest poświęcony odczytaniu kroniki Galla Anonima w świetle stosunków ludzko-zwierzęcych. W moim wystąpieniu przyjrzę się zwierzęcej metaforyce władzy i władztwu drapieżniczemu (ang. predatory rulership) księcia Bolesława III Krzywoustego z punktu widzenia antropologii posthumanistycznej. Pytania badawcze dotyczą tego jakim typem zoon politikon był Krzywousty (i piastowscy władcy w ogóle), skąd nabył takich cech i co owo "zezwierzęcenie" Krzywoustego mówi nam na temat kultury politycznej w XII-wiecznej Polsce. Oraz co zwierzęca natura Krzywoustego mówi nam na temat jego konfliktu z księciem Zbigniewem i kryzysu dynastycznego lat 1110-tych.
The Piast Road to Kingship from the Scandinavian Perspective, 10th-11th Centuries
The period from the 960s to the 1060s marks an era in history when Polish and Scandinavian developments was closely related in the formation of new Christian kingdoms within the Roman church. In this presentation I discuss the links that connected the lines of conflict within the Polish and Scandinavian kingdoms as evidenced from dynastic and ecclesiastical perspectives. There might be resons to distinguish two major centers of contact in Poland, for two very different political and ecclesiastical spheres in Scandinavia during these years.
Kreowanie wizerunku Bolesława Chrobrego w Roczniku Traski (2 połowa XIV w.)
W początkowej partii Rocznika Traski jego autor przejawiał znaczące ambicje historiograficzne. Dysponując zasobem źródeł, które wraz z Rocznikiem Traski zostały przepisane do kodeksu Zamoyskich, autor stworzył aż trzy charakterystyki Bolesława Chrobrego. Pierwsza umieszczona została pod rokiem narodzin (967) i dotyczy podbojów Chrobrego oraz ugoszczenia świętego Wojciecha w Gnieźnie. Druga zapiska, pod rokiem 1002, dotyczy koronacji królewskiej Bolesława, dokonanej przez cesarza Ottona III i wyprawy kijowskiej. Jest ona kontrapunktem wcześniejszej zapiski (1001), informującej o nieudanych staraniach Mieszka I o koronę królewską w Stolicy Apostolskiej. Największym wyzwaniem interpretacyjnym jest trzecia zapiska, umieszczona pod rokiem 1081, informująca o śmierci króla Bolesława Chrobrego i podsumowująca jego podboje. Czy autor Rocznika Traski zastąpił Bolesława II, Bolesławem I Chrobrym celowo, czy przez pomyłkę?
Idea korony królewskiej władców Polski w trzynastowiecznej myśli politycznej, dziejopisarstwie i historiozofii
Idea korony królewskiej władców Polski w XIII-wiecznej myśli politycznej, dziejopisarstwie i historiozofii była zjawiskiem pod wieloma względami wyjątkowa. Czerpała ona z wielu źródeł. Niosła ze sobą odpowiedź na aktualne zapotrzebowania książąt piastowskich mających ponadregionalne ambicje. Była przede wszystkim wyrazem dojrzałości intelektualnej krakowskich, wielkopolskich oraz śląskich elit kościelnych. Równocześnie świadczyła o dojrzałości politycznej ludzi z kręgu władzy i szeroko pojmowanego możnego rycerstwa z różnych części Polski. Odpowiadała na pojawiające się w tym czasie w Europie idee polityczne i historiozoficzne o podobnym charakterze. Przynosiła ze sobą nowy etap w dziejach polskiej historiografii średniowiecznej, którego bezpośrednią konsekwencję stanowiło dziejopisarstwo odrodzonego Królestwa Polskiego w XIV w.
Regnum bez króla. Idea królewskosci w epoce tzw. rozbicia dzielnicowego - uwagi krytyczne
Do rangi paradygmatu w historiografii okresu rozbicia dzielnicowego urasta problem tzw. tendencji zjedoczeniowych, usilnie poszkiwanych przez badaczy już przed połową XIII w, które narastać miały proporcjonalnie wraz z upływem stulecia i kulminować w pierwszych dekadach XIV w. w postaci monarchii ostatnich Piastów kujawskich. Proces ten wydaje się być przedstawiany jako w istocie jednokierunkowy i zdeterminowany obiektywnymi tendencjami dziejowymi. I tak pierwszym etapem maila być tzw. monarchia Henryków śląskich i ich rzekome plany koronacyjne, wytworzenie się pod piórem dominikanina Wincentego dojrzalej "ideologii zjednoczeniowej, silnie inspirującej od samego początku Piastów do realizacji konkretnych programów politycznych kolejnych władców . Zjednoczenie i uzyskanie korony królewskiej traktuje się w tej koncepcji zazwyczaj synonimicznie, choć już pierwsza piastowska Koronacja w XIII w. jaskrawo o tym przeczy. Celem referatu jest krytyczna rewizja utrwalonych w historiografii.
Nieszczęsne losy zatraconej korony. Królewskie panowanie Mieszka II (1025-1032) i jego upadek w świetle dawnych i najnowszych ustaleń
W 2025 r. mija dokładnie 1000 lat nie tylko od koronacji Bolesława Chrobrego, ale również od koronacji jego syna - Mieszka II Lamberta. Choć obydwie koronacje nastąpiły w tym samym roku, istnieje między nimi zasadnicza różnica. Chrobry osiągnął koronę po ponad 30 latach panowania, jako zwieńczenie pomyślnego władania państwem. Na skroniach Mieszka korona spoczęła zaraz na początku rządów, ale zaledwie po kilku latach utracił ją bezpowrotnie. W ramach proponowanego referatu zamierzam raz jeszcze przedstawić i przypomnieć, jak rządy królewskie Mieszka II widziała dawna historiografia polska i zagraniczna, a także - co ważniejsze - ile z tych starszych wyobrażeń znajduje potwierdzenie w wynikach najnowszych badań. Podejmę również fundamentalny problem, ile razy i kiedy wyprawiał się Mieszko na tereny Saksonii i która ze stron (polska czy niemiecka) odpowiada w świetle najnowszych badań nad źródłami z terenu Rzeszy za zainicjowanie zaognienia wzajemnych relacji pod sam koniec lat 20. XI w.
Stabilizacja królewskiej godności w 1320 roku postawiła przed Władysławem Łokietkiem szereg wyzwań. Najbardziej znane i spektakularne wiązały się z koniecznością obrony zdobytej korony, utrzymania jedności terytorialnej i wreszcie wychodzenia z kryzysów, które król sam wywoływał. Nowe królestwo stanęło jednak także przed innym wyzwaniem, którym było zbudowanie ideowego fundamentu swojego istnienia. Sama koronacja i podporządkowanie sobie części piastowskich ziem, nie wystarczało dla stworzenia stabilnego fundamentu, pozwalającego monarchii przetrwać. I nie chodziło tu tylko o zagrożenia zewnętrzne, choć w przypadku luksemburskich pretensji także, ale przede wszystkim o wewnętrzną spoistość władztwa. Warto więc prześledzić jak Władysław Łokietek, a przede wszystkim jego syn Kazimierz budowali tę ideową podbudowę swej władzy, co stanowiło dla nich istotę tożsamości nowego królestwa? Do jakich narzędzi i treści sięgali, aby legitymizować swoją władzę i swoje do niej prawo. Na ile sięgali
A gdyby zostać królem? Koronacja i władza królewska Bolesława Chrobrego w tradycji dynastycznej Piastów
W pierwszej kodyfikacji tradycji dynastycznej Piastów władza królewska Bolesława nie była jasno osadzona w początkach dziejów dynastii i Polski jako wspólnoty. W treści powstałej w pierwszej ćwierci XII w. kroniki anonimowego dziejopisa uroczystość wyniesienia władcy powiązano z pobytem cesarza Ottona III w Gnieźnie. Sam kronikarz nie był jednak zdecydowany, czy opisana uroczystość była właściwą koronacją. I chyba nie było to dla niego szczególnie istotne. Bo władza królewska Piastów odgrywała w jego opowieści dwuznaczną rolę. Inaczej podchodził do niej Wincenty kadłubek. Dla niego król stanowiący prawo był nieodzowną częścią ładu społecznego i harmonii całego świata. Ta wywiedziona z tradycji chrześcijańskiej, ale obecna także poza nią zasada przekładała się na wysokie wartościowanie funkcji króla w dziejach Polaków. Czy jednak wymowa obu wersji tradycji dynastycznej tak bardzo się różniła? A jeśli tak, to jakie zjawiska społeczne i idee polityczne doprowadziły do tej zmiany?
W XV wieku powszechne było przekonanie, że królestwo w Polsce powstało podczas spotkania Ottona III z Bolesławem Chrobrym w Gnieźnie. Opinia ta funkcjonowała nie tylko w historiografii i hagiografii polskiej. W XV wieku zaczęto ją wykorzystywać w polskiej myśli politycznej, zwłaszcza podczas sporów Królestwa Polskiego z Zakonem Krzyżackim. Referat ma na celu przedstawienie roli informacji o królestwie Piastów w myśli politycznej XV wieku.
Norma czy anomalia? XI-wieczne koronacje piastowskie w kontekście środkowoeuropejskim
Mimo długiej tradycji badawczej kwestia tak powodów koronacji trzech spośród XI-wiecznych władców piastowskich, jak i braku koronacji w wypadku pozostałych pozostaje niejasna. Szerszy kontekst porównawczy, uwzględniający obszary peryferii zachodniego chrześcijaństwa pozwala zakwestionować spojrzenie na koronację jako na naturalny poniekąd cel i punkt dojścia. Referat próbuje raz jeszcze przyjrzeć się problemowi, rozważając tak okoliczności decydujące o koronacjach lub ich braku w wypadku poszczególnych piastowskich władców, jak i – co ważniejsze – umieszczając zagadnienie piastowskich koronacji w dwóch bliskich, acz różnych kontekstach porównawczych, jakich dostarczają wczesne tradycje koronacyjne Przemyślidów i Arpadów. Celem jest przybliżenie odpowiedzi na pytanie, czy za normę w XI-wiecznym władztwie Piastów należy traktować koronację, czy też jej brak.
